Την Κυριακή 22 Ιανουαρίου 2023, ο συντοπίτης μας κ. Πέτρος Τρυφωνόπουλος παρουσίασε στο ευρύ κοινό το βιβλίο του Συλλόγου μας με τίτλο: "Ο Ναός της Αγίας Μαρίνας στο Βέλο Κορινθίας".
Ο κ. Πέτρος Τρυφωνόπουλος, με τα εφόδια που διαθέτει ως επιστήμονας του Τμήματος Ιστορίας & Αρχαιολογίας Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, προσέγγισε με σεβασμό και επιμέλεια το βιβλίο, καταφέρνοντας εύκολα να ανακαλύψει κάθε πτυχή του. Και με την ιδιότητα του ξεναγού, καθώς είναι απόφοιτος της Σχολής Ξεναγών της Κέρκυρας, μας ξενάγησε λεπτομερώς στα μέρη του, ενημερώνοντάς μας πολύπλευρα για το περιεχόμενό του.
Κατά κοινή ομολογία όλων όσων παρευρέθηκαν εκείνο το βράδυ στην αίθουσα πολλαπλών χρήσεων του Δημοτικού Σχολείου Βέλου, ήταν μια ιδιαίτερα επιτυχημένη παρουσίαση και η συμβολή του φίλου Πέτρου σε αυτό το επιτυχημένο αποτέλεσμα ήταν καθοριστική.
Τον ευχαριστούμε θερμά.
Ακολουθεί το κείμενο της ομιλίας του κ. Πέτρου Τρυφωνόπουλου:
Ευχαριστώ με την σειρά μου τον Σύλλογο για την πρόσκληση που μου έκανε να παρουσιάσω το βιβλίο που τιτλοφορείται Ο Ναός της Αγίας Μαρίνας στο Βέλο Κορινθίας. Ερνέστος Τσίλλερ 1888.
Στον τίτλο του συμπυκνώνεται όλη η πρόθεση του συγγραφέα, κου Σπυρίδωνα Μαρίνη, να αναφερθεί στο χρονικό της ανέγερσης του ναού της Αγίας Μαρίνας καθώς και να αναδειχθεί το ηχηρό όνομα του αρχιτέκτονα του ναού, του γνωστού Ερνέστου Τσίλλερ.
Ο αναγνώστης, από το εξώφυλλο κιόλας, έρχεται σε πρώτη επαφή με τον ναό με την έγχρωμη φωτογραφία του ναού, ειδωμένου από τα δυτικά προς τα ανατολικά, του οποίου ο γαλάζιος τρούλος βρίσκει το ισοδύναμό του στο γαλάζιο χρώμα του ουρανού.
ΦΕΚ 70 Β 19.2.1982 Το κειμενικό μέρος του βιβλίου ξεκινά στην σ. 5 με την αυτούσια παράθεση ενός σημαντικού κειμένου, τον χαρακτηρισμό του ναού της Αγίας Μαρίνας ως διατηρητέου μνημείου από το τότε υπουργείο Πολιτισμού και Επιστημών. Το κείμενο φέρει ημερομηνία 26 Ιανουαρίου 1982 και υπογράφεται από την αείμνηστη υπουργό πολιτισμού Μελίνα Μερκούρη. Με συνοπτικό τρόπο η απόφαση αναφέρεται στα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά του ναού καθώς και στο όνομα του αρχιτέκτονα, του Τσίλλερ, ο οποίος στον εν λόγω ναό δεν έχει επηρεαστεί τόσο από δυτικά πρότυπα όσο από την βυζαντινή παράδοση.Η πιστοποίηση αυτή που προέρχεται από κρατικό φορέα αποτελεί κατά τη γνώμη μου ένα terminus για την μοντέρνα ιστορία του μνημείου. Ορθά ο συγγραφέας έκρινε ότι πρέπει να το εντάξει στη συγγραφή του. Η πράξη αυτή θα σηματοδοτήσει μια σειρά από προσπάθειες προστασίας και ανάδειξης του μνημείου, όπως μαθαίνουμε ως αναγνώστες του βιβλίου. Κι εμείς σήμερα σε αυτές τις προσπάθειες εντασσόμαστε και τις προσυπογράφουμε, πόσο μάλλον ο ίδιος ο συγγραφέας και ο Σύλλογος Βελιωτών, στους οποίους ανήκει η πρωτοβουλία συγγραφής και έκδοσης του βιβλίου που έχουμε ανά χείρας.
Ας αναφερθούμε όμως στο βιβλίο. Το βιβλίο αποτελείται από τρία μέρη: το Βέλο και η περιοχή του, ο ναός της Αγίας Μαρίνας και ο βίος της Αγίας Μαρίνας.
Στο πρώτο κεφάλαιο του πρώτου μέρους ο συγγραφέας εν είδει προλόγου μάς εισάγει στην ανθρωπογεωγραφία του Βέλου και της ευρύτερης περιοχής. Πληροφορούμαστε για τους οδικούς άξονες και τη φυσιογνωμία του πεδίου με την πεδιάδα, με τρεις χειμάρρους και ελώδεις περιοχές στις εκβολές τους. Μέσω μιας έκθεσης δασκάλου του 1940 μαθαίνουμε για τον πρωτογενή τομέα της τοπικής οικονομίας, για τις εποχές και το κλίμα της περιοχής. Η βαλτώδης περιοχή προξενούσε προβλήματα μέχρι να εκτελεστούν εργασίες αποστράγγισης ώστε να δοθεί περισσότερο χώρος καλλιεργήσιμης γης.
Στο δεύτερο κεφάλαιο του πρώτου μέρους ο συγγραφέας παραθέτει τις τέσσερις εκδοχές προέλευσης του ονόματος του Βέλου και στη συνέχεια αναφέρεται σε μια ιστορική στιγμή για τον οικισμό, όταν δηλαδή ο Αλή Μπέης και ο αδελφός του θα πωλήσουν σε 12 αγοραστές, έναντι τεσσάρων χιλιάδων γροσσίων, 12.000 στρέμματα αρόσιμης, και μη, γης.
Ο συγγραφέας αναρωτιέται κατόπιν γιατί να μην υπάρχουν σήμερα σωζόμενα νεοκλασικά ή πέτρινα σπίτια στο Βέλο δίνοντας την απάντηση ευθύς αμέσως. Οι σεισμοί είναι η κύρια αιτία. Αρκετοί είναι όντως οι σεισμοί οι οποίοι απαριθμούνται χρονολογικά. Με αφορμή τον σεισμό του 1861 δίδεται η πρώτη μνεία του ναού της Αγίας Μαρίνας στο βιβλίο. Ωστόσο δεν είναι ο υφιστάμενος ναός αλλά ο προγονός του που διέθετε και κοιμητήριο. Σε αυτό το σημείο ο συγγραφέας βρίσκει την ευκαιρία να εξηγήσει την τοποθεσία της Αγίας Μαρίνας μακριά από την θάλασσα και τα έλη.
Το δεύτερο μέρος του βιβλίου που φέρει τον τίτλο ο ναός της Αγίας Μαρίνας αποτελεί το κυρίως μέρος του βιβλίου καθώς αναφέρεται στο χρονικό της ανέγερσης του ναού, στον εσωτερικό διάκοσμο, στην ίδρυση του συλλόγου και την αποκατάσταση του ναού μετά τον σεισμό του 1981, στους ιερείς και ιεροψάλτες του ναού, στον ζωγραφικό διάκοσμο και τη σημασία του. Τέλος αναφέρεται στην σημασία της εικόνας στη βυζαντινή τέχνη και στη θρησκευτική ζωγραφική.
Στο πρώτο κεφάλαιο του δεύτερου μέρους θεωρώ πολύ σημαντική τις παραθέσεις ασπρόμαυρων εικόνων, του αρχιτεκτονικού σχεδίου του ναού (σ. 16) από το αρχείο Τσίλλερ, την φωτογραφία του ιδίου με την δίγλωσση υπογραφή του (σ. 18) και την φωτογραφία της ΒΔ πλευράς του ναού, χωρίς χρονολογία όμως (σ. 19). Οι ιστορικές αυτές εικόνες μάς μεταφέρουν στο χωροχρόνο, μας γνωρίζουν το πρόσωπο του αρχιτέκτονα ο οποίος μας χάρισε ένα κόσμημα, από τη γέννησή του στο χαρτί έως την φυσική του πραγμάτωση.
Στο χρονικό της ανέγερσης του ναού πληροφορούμαστε για τους πρωτεργάτες της κίνησης οικοδόμησης ενός νέου ναού και για την πρόβλεψη κάλυψης των εξόδων. Και σε αυτό το σημείο έρχεται στο προσκήνιο ο «καλύτερος ναοδόμος της Αθήνας του 19ου αιώνα», όπως χαρακτηριστικά τονίζεται. Είναι η κατάλληλη στιγμή για να μας μιλήσει για την σταδιοδρομία του Τσίλλερ, από την συνεργασία του με τον Χάνσεν στη Βιέννη έως την Αθήνα, στην οποία θα εγκατασταθεί μόνιμα από τον Ιούλιο του 1868.Ο Τσίλλερ, στην Αθήνα πια, μελετά την βυζαντινή αρχιτεκτονική και αυτό θα φανεί στο δεύτερο ναό του, την Αγία Μαρίνα του Βέλου, τον οποίο θα κατασκευάσει στον τύπο του ηπειρωτικού οκταγωνικού με χαμηλό τρούλο, διατηρώντας έτσι το βυζαντινό παραδοσιακό ύφος.
Οι εργασίες αρχίζουν το 1884 αλλά ένα χρόνο μετά θα διακοπούν ελλείψει χρημάτων. Η λύση όμως έρχεται μέσω δανεισμού, φτάνοντας αισίως στα 1888 με την ολοκλήρωση των έργων και με τα εγκαίνια.
Κάποια πράγματα όμως δεν πραγματοποιούνται όπως τα είχε σχεδιάσει ο Τσίλλερ. Ο συγγραφέας επισημαίνει ότι είχε προβλεφθεί κεραμοπλαστικός διάκοσμος που όμως δεν σεβάστηκε τελικά. Σύμφωνα με την εξήγηση του συγγραφέα αυτό ίσως έγινε λόγω της σεισμικότητας της περιοχής. Σε αυτό το σημείο τονίζεται η επίδραση του ναού του Οσίου Λουκά Βοιωτίας στην Αγία Μαρίνα κυρίως στον τρούλου.
Στη συνέχεια σωστά παρατίθεται απόσπασμα από την μονογραφία του Παπαστάμου για τον Τσίλλερ (1973) στο οποίο αναφέρεται μεταξύ άλλων το σχήμα του μεταβυζαντινού σταυρεπίστεγου μετά τρούλου ναού για τον ναό της Αγίας Μαρίνας και του Αγίου Αθανασίου στον Πύργο.
Έπειτα έρχεται η σειρά των μερών του ναού σε τρία μέρη: στο ιερό, τον κυρίως ναό και τον πρόναο. Τα τρία μέρη έχουν τον ιδιαίτερο συμβολισμό τους που ανάγεται στην Τριαδικότητα του Χριστού καθώς ο αριθμός τρία από την κοσμολογία της ελληνορωμαϊκής αρχαιότητας θεωρείται τέλειος.
Στο δεύτερο κεφάλαιο του δεύτερου μέρους ο συγγραφέας αναφέρεται στον εσωτερικό διάκοσμο. Οι τοιχογραφίες τελέστηκαν από τον αγιογράφο Χρύσανθο Κανελλόπουλο, οι εικόνες του τέμπλου από τον Ν. Σαντοριναίο, ενώ η υπόλοιπη διακόσμηση από τον Γ. Αντωνιάδη.
Έπειτα πληροφορούμαστε για την έξοδα του αρχιτέκτονα, της αγιογράφησης και της πλακόστρωσης. Σε αυτό το σημείο ο συγγραφέας μας περιγράφει την φύση των εργασιών της πλακόστρωσης καθώς και για το μαρμάρινο τέμπλο. Σημαντικό ρόλο στην επίβλεψη των εργασιών έπαιξε ο Χρύσανθος Κανελλόπουλος που εκτός από αγιογράφος ήταν και αρχιτέκτονας.
Πριν ολοκληρώσει το κεφάλαιο ο συγγραφέας αναφέρεται στο καμπαναριό με την συναισθηματική παράθεση της αφήγησης του Αλέκου Παπαγιαννόπουλου, καθώς διηγείται….(ο ομιλητής σε αυτό το σημείο διαβάζει το απόσπασμα σ. 27 του βιβλίου). Πρόκειται για μια γλαφυρή ακουστική εικόνα, το αποτύπωμα που αφήνει το καμπαναριό, η δοξολογία και ένας Λευκορώσος καλόγερος σε μια παιδική ψυχή της δεκαετίας του ’30.
Το τρίτο κεφάλαιο του δεύτερου μέρους είναι αφιερωμένο στην ιστορία της ίδρυσης του Συλλόγου Βελιωτών στις 13 Απριλίου 1981 με πρώτη μέριμνα την εύρεση χρημάτων για την αποκατάσταση του ναού μετά τον σεισμό του Φεβρουαρίου. Η εταιρία αποκατάστασης ΕΤΑΝ αρχίζει τις εργασίες στον τρούλο το 1983 ενώ η αποκατάσταση του ζωγραφικού διακόσμου ανατίθεται στους ζωγράφους Αβδελόπουλο και Ακάλεστο στα 1989.
Στο τέταρτο κεφάλαιο κρίνεται σκόπιμο να γίνουν γνωστά στον αναγνώστη ο κατάλογος των ιερών και ιεροψαλτών ενώ στο επόμενο κεφάλαιο
Ο ζωγραφικός διάκοσμος και η σημασία του ξεκινώντας από την ενυπόγραφη εικόνα της ολόσωμης αγίας, συνεχίζοντας με την καμάρα του πρόναου, με τον τρούλο, μετά με το τέμπλο και ολοκληρώνοντας με την τοιχογραφία της κόγχης του ιερού.
Στο έκτο κεφάλαιο και τελευταίο ο συγγραφέας θα μας διαφωτίσει για τον συμβολισμό της εικόνας και των εικονιζόμενων προσώπων στη βυζαντινή παράδοση και θα μας εισαγάγει στη διαφορά τεχνοτροπίας των βυζαντινών και αναγεννησιακών εικόνων καθώς τις βλέπουμε στην Αγία Μαρίνα. Έτσι πληροφορούμαστε για αυτή τη διαφορά σε θεολογικό αλλά και καλλιτεχνικό επίπεδο. Στο πρώτο επίπεδο, το θεολογικό ορθόδοξο, η ιερή εικόνα αντανακλά μια θεανθρώπινη πραγματικότητα, με τον θεατή να έρχεται σε κοινωνία με το θεούμενο ιερό πρόσωπο ενώ στο δεύτερο επίπεδο, το αισθητικό ορθόδοξο πάλι, η εικόνα θα απεικονιστεί χωρίς φυσική προοπτική, ώστε να πετύχει καλύτερα αυτή η κοινωνία, αυτή η προσευχή. Η έλλειψη προοπτικής χαρακτηρίζει τη βυζαντινή ζωγραφική ενώ αντίθετα η δυτική αναγεννησιακή ζωγραφική θα αφοσιωθεί στην φυσική και προοπτική απεικόνιση. Σε αυτό το σημείο έγκειται η αιτία που έχουμε στο ναό της Αγίας Μαρίνας την αναγεννησιακή τεχνοτροπία όπως εισήχθη στο νεοελληνικό βασίλειο από τον βαυαρό Λουδοβίκο Θείρσιο στα 1852.
Το βιβλίο ολοκληρώνεται με το τρίτο μέρος, ως επίμετρο θα λέγαμε, αφιερωμένο στον βίο της Αγίας Μαρίνας, δοσμένο αφηγηματικά από την κα Άννα Κωστάκου-Μαρίνη. Με λογοτεχνική ικανότητα ανασκευάζει, επαναπροσιορίζει και «μεταφράζει» τον βυζαντινό βίο της αγίας και με προσεγμένη γλώσσα μάς μεταφέρει στο μαγικό κόσμο της σύγχρονης πρόσληψης μιας σημαντικής πλευράς του βυζαντινού πολιτισμού και των γραμμάτων, της αγιογραφίας.
Κλείνοντας θα ήθελα να πω ότι η προσπάθεια που έγινε από τους συντελεστές του βιβλίου είναι μια αξιέπαινη προσπάθεια ανάδειξης όχι μόνο ενός τοπικού μνημείου-τοπόσημου αλλά και μια προσπάθεια ανάδειξης της τοπικής ιστορίας εν γένει.
Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι σε αυτή την εργασία μαθαίνουμε για την ύπαρξη αρκετών αρχείων οικογενειακών και μη, των οποίων η οργάνωση και η συστηματική αποδελτίωση θα προσφέρει αναμφίβολα περαιτέρω στοιχεία μελέτης και ανάδειξης της τοπικής ιστορίας. Η πρόσβαση σε αυτά τα αρχεία και η επιστημονική επεξεργασία τους από ιστορικούς της δημόσιας ιστορίας ή ιστοριοδίφες ή ακόμα και από την μαθητική κοινότητα θα είναι ευχής έργον. Τα αναλυτικά σχολικά προγράμματα του Υπουργείου Παιδείας σήμερα, αλλά και τα τελευταία χρόνια, δίνουν μεγάλη σημασία στην εύρεση τρόπων εμπλοκής των μαθητών σε συλλογικές δράσεις. Χάρη σε αυτό το βιβλίο και τις πηγές που χρησιμοποιήσατε (όπως η προγενέστερη αδημοσίευτη του κ. Φλεβοτόμου) δηλώσατε ότι η τοπική ιστορία είναι εξίσου σημαντική με την επίσημη. Χάρη σε αυτό το βιβλίο νέες προοπτικές μπορεί να ανοιχθούν σε πολλά επίπεδα. Να εκφράσω τα συγχαρητήρια μου στον συγγραφέα και τους συντελεστές.
Σας ευχαριστώ.
Πατήστε εδώ για να παρακολουθήσετε το βίντεο από την εκδήλωση, στο κανάλι μας στο YouTube.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου