Ο Ναός της Αγίας Μαρίνας ως Ιστορικό Εκκλησιαστικό Μνημείο

Ιστορική Αναφορά περί του Ιερού Ναού Αγίας Μαρίνας Βέλου Κορινθίας

Στο κάτωθι κείμενο παρατίθενται αποσπάσματα και εικόνες από το βιβλίο του Συλλόγου Βελιωτών με τίτλο "Ο Ναός της Αγίας Μαρίνας στο Βέλο Κορινθίας - Ερνέστος Τσίλλερ 1888") (1)

Η Αγία Μαρίνα Βέλου Κορινθίας

1. Τοποθεσία: Ο Ναός της Αγίας Μαρίνας ευρίσκεται στην κωμόπολη του Βέλου Κορινθίας, στην νότια πλευρά του οικισμού προς την ενδοχώρα και αντίθετα από τη θάλασσα.  

2. Ονομασία: Τιμάται επ᾿ ονόματι της Αγίας Μαρίνας, επειδή ανηγέρθη επί ερειπίων προϋπάρχοντος Ιερού Ναού, ο οποίος καταστράφηκε ολοκληρωτικά από τους καταστροφικούς σεισμούς της 29/2/1858 (6,7 ρίχτερ) και της 6/6/1861 (6,7 ρίχτερ). Η καταστροφή του μικρού Ιερού Ναού του Βέλου ανάγκασε, χωρίς αμφιβολία, τους κατοίκους του ν’ αναζητήσουν μία αποτελεσματικότερη λύση. Κι αυτή δεν ήταν άλλη από το να χτίσουν έναν ασφαλή αλλά και μεγαλοπρεπέστερο ναό, αφιερωμένο πάντα στην προστάτιδά του, Αγία Μαρίνα.

3. Ύπαρξη Αρχαιότερου Ναού: Ο Ναός αυτός βρισκόταν στην ίδια θέση με τον σημερινό και περιτριγυριζόταν από Κοιμητήριο. Παραξενεύει τον βιαστικό επισκέπτη που δεν γνωρίζει τις ιδιαιτερότητες του τόπου η θέση αυτή στο ψηλότερο σε σχέση με την θάλασσα άκρο της πόλης. Ωστόσο, για το Βέλο, μόλις 30 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας, προνομιακή θέση θεωρείτο εκείνη που απομακρύνονταν δραστικά από τα ελώδη παράλια της περιοχής και πλησίαζε, όσο το δυνατόν, πιο κοντά στις ορεινές παρυφές των λόφων. Μολυσματικές ασθένειες εξ αιτίας των ελών, όπως η ελονοσία, φαίνεται να ταλαιπωρούσαν σημαντικά τους κατοίκους του Βέλου του 19ου αιώνα, γι’ αυτό και αφιέρωσαν το ναό στην Αγία Μαρίνα. Η Αγία αυτή θεωρείται προστάτιδα όχι μόνον εναντίον των δαιμόνων, αλλά και των ασθενειών, όπως λέει το τροπάριο των Αίνων της: «χάριν έλαβες απελαύνειν πάσαν νόσον εξ ανθρώπων», δηλαδή έλαβες χάρη από τον Θεό να διώχνεις από τους ανθρώπους κάθε αρρώστια.

4. Χρονολογία Ανεγέρσεως: Πρωτεργάτες της κίνησης ανοικοδόμησης του Ιερού Ναού της Αγίας Μαρίνας στο Βέλο θεωρούνται οι: Γεώργιος Σολωμός, Αναγνώστης Κανιάρης, Δημήτριος Αναγνωστόπουλος, Τιμόθεος Βαρδουνιώτης, Κων/νος Παπαγεωργίου κ.α. Τις δαπάνες ενός τόσο μεγάλου έργου σχεδίαζαν να καλύψουν από τα έσοδα που θα είχε το χωριό μετά την πώληση στα άλλα χωριά της Βόχας του νερού που ερχόταν από την Στυμφαλία. Το μεγαλεπίβολο έργο της ανέγερσης του ναού ανατέθηκε στον καλύτερο ναοδόμο της Αθήνας του 19ου αιώνα: τον Γερμανό αρχιτέκτονα Ερνέστο Τσίλλερ (22 Ιουνίου 1837-10 Νοεμβρίου 1923). Το 1884 άρχισε η εκσκαφή των θεμελίων του ναού της Αγίας Μαρίνας. Εκεί όμως αποκαλύπτονται πολλοί τάφοι. Ένας μάλιστα μαρμάρινος τάφος έκανε ιδιαίτερη εντύπωση, διότι βρέθηκε σφραγισμένος χωρίς όμως ίχνη λειψάνου. Ακριβώς πάνω σ’ αυτόν τον τάφο βρίσκεται σήμερα προσκυνητάρι. Έναν χρόνο μετά οι ανασκαφές σταματούν, διότι δεν υπάρχουν πλέον χρήματα. Σε επιστολή του ο αρχιτέκτονας φοβάται ότι δεν θα δει τον ναό τελειωμένο. Ωστόσο, κάτοικοι του Βέλου, όπως οι Κατσούλης, Ζαφείρης, Καλλίρης κ.α. πηγαίνουν στο Ναύπλιο και δανείζονται χρήματα με ενέχυρο τα κτήματά τους. Με τα χρήματα αυτά οι εργασίες μπόρεσαν να συνεχιστούν και να ολοκληρωθούν, ώστε να γίνουν τα εγκαίνια του ναού το έτος 1888 με αρκετές βέβαια ελλείψεις.

Ernst Ziller

5. Αρχιτεκτονικός Ρυθμός - Αρχιτέκτων: Πολύ νέος ο Ερνέστος Τσίλλερ είχε κερδίσει (1858) το χρυσό μετάλλιο της Αρχιτεκτονικής Σχολής και στην συνέχεια προσλήφθηκε να δουλέψει στο γραφείο του Δανού αρχιτέκτονα Θεόφιλου Χάνσεν στη Βιέννη. Η αρχιτεκτονική δραστηριότητα του Χάνσεν όμως στην Αθήνα (1838-1846) καθώς και οι επανειλημμένες επισκέψεις του μαζί με τον νεαρό αρχιτέκτονα στην Ελλάδα θα έχουν ως αποτέλεσμα τον Ιούλιο του 1868 ο Τσίλλερ να εγκατασταθεί οριστικά στην Αθήνα. Μέσα σε δέκα πέντε χρόνια από την οριστική εγκατάστασή του ο Ερνέστος Τσίλλερ είχε την ευκαιρία να μελετήσει την βυζαντινή παράδοση αλλά και να συμμετέχει στον προβληματισμό και τις αναζητήσεις που απασχολούσαν τον ελληνικό χώρο για τη μορφή και τον τύπο που θα έπρεπε να ακολουθήσει ο σύγχρονος ορθόδοξος ναός της εποχής. Σχεδιάζει έτσι τον πρώτο του ναό, τον «Άγιο Λουκά Πατησίων», με έντονες όμως δυτικές επιδράσεις, όπως ο τρούλλος μορφής («καλότ» calotte). Αντίθετα, στην Αγία Μαρίνα που είναι ο δεύτερος ναός του, σχεδιάζει τον απλοποιημένο τύπο του ηπειρωτικού οκταγωνικού ναού, με χαμηλωμένο τρούλο πάνω σε πολυγωνικό τύμπανο, και διατηρεί με τον τρόπο αυτό σχεδιαστικά το βυζαντινό παραδοσιακό ύφος. Κι όπως σημειώνουν οι ειδικοί, είναι ίσως η πιο επιτυχημένη προσπάθεια του Τσίλλερ να ανταποκριθεί στο βυζαντινό ύφος. Η Αγία Μαρίνα του Βέλου είναι η λιγότερο επηρεασμένη από δυτικά στοιχεία και διατηρεί το σχήμα του μεταβυζαντινού σταυρεπιστέγου μετά τρούλλου ναού. Σύμφωνα, λοιπόν, με το σχέδιο του ναού που σχεδίασε ο αρχιτέκτονας Τσίλλερ, ο σταυρόσχημος χώρος διαιρείται σαφώς σε τρία μέρη: 1) στο ιερό, 2) στον κυρίως ναό και 3) στον πρόναο.

6. Το Εσωτερικόν του Ναού: Σύμφωνα με το αρχείο οικ. Ράπτη, το επιβλητικό μαρμάρινο τέμπλο με τα σκαλοπάτια του, από πεντελικό μάρμαρο, χωρίζει το τριμερές ιερό με τις ημιεξάπλευρες εξωτερικά κόγχες από τον κυρίως ναό σ’ έναν καθαρά νεοκλασικό ρυθμό. Το ύψος του λευκού, μαρμάρινου τέμπλου εντυπωσιάζει τον εισερχόμενο στο ναό επισκέπτη και μαζί με τον ενιαίο κεντρικό χώρο εύκολα του μεταδίδεται το αίσθημα του θρησκευτικού δέους και της ιερότητας του χώρου. Όλες οι παραπάνω εργασίες εκτελέστηκαν υπό το άγρυπνο μάτι του αγιογράφου και αρχιτέκτονα Χρύσανθου Κανελλόπουλου. Η πλακόστρωση αποφασίστηκε το 1906, με το υλικό της πλακόστρωσης να έρχεται με το τρένο και εν συνεχεία μεταφερόταν με κάρα από τον σταθμό του Βέλου μέχρι και το ναό, μία απόσταση χιλίων οκτακοσίων μέτρων. Χρησιμοποιήθηκε μεγάλη ποσότητα πορσελάνης χωρίς να λείψουν τα προβλήματα. Δύο πλάκες αποδείχθηκαν ακατάλληλες κι έτσι χρειάστηκε να ξηλωθεί ολόκληρος ο κύκλος του δαπέδου και να αντικατασταθούν αυτές από άλλες πλάκες καινούργιες.

Το Μαρμάρινο Τέμπλο και η Πλακόστρωση του Ναού

7. Αγιογραφία: Σύμφωνα πάντα με το αρχείο οικ. Ράπτη, οι τοιχογραφίες έγιναν από τον Χρύσανθο Κανελλόπουλο. Αναφέρεται δε ότι ο αγιογράφος για να ολοκληρώσει τον Παντοκράτορα τον χάλασε τρεις φορές. Οι εικόνες του τέμπλου φιλοτεχνήθηκαν από τον Ν. Σαντοριναίο, ενώ η κόσμηση του ναού από τον Γ. Αντωνιάδη. «Για τις εργασίες στο τέμπλο αναφέρεται κι ένας Γ. Λιώρης».

Ο Παντοκράτορας

8. Ανακηρύξεις: Ο Ιερός Ναό Αγίας Μαρίνας στο Βέλο Κορινθίας έχει ανακηρυχθεί ως μνημείο που χρήζει ειδικής κρατικής προστασίας, δεδομένου ότι, είναι κτισμένος στο τελευταίο τέταρτο του περασμένου αιώνα από τον αρχιτέκτονα Ε. Τσίλλερ, αποτελεί εξαίρεση ανάμεσα στα εκκλησιαστικά του έργα, σαν λιγότερο επηρεασμένος από δυτικά στοιχεία αρχιτεκτονικής. Την απόφαση υπογράφει η τότε Υπουργός Πολιτισμού και Επιστημών, η αείμνηστη Αμαλία - Μαρία (Μελίνα) Μερκούρη και δημοσιεύθηκε την 19η Φεβρουαρίου 1982, στο Φύλλο 70 της Εφημερίδα της Κυβερνήσεως. 

Απόσπασμα ΦΕΚ

(1) Το βιβλίο αυτό αποτελεί την πρώτη συνολική καταγραφή της ιστορίας του θρησκευτικού μνημείου της Αγίας Μαρίνας Βέλου Κορινθίας, παρουσιάστηκε στο κοινό την Κυριακή 22 Ιανουαρίου του 2023 (playlist εδώ) και διατίθεται στο βιβλιοπωλείο "Το Ρόδι".