Στη μνήμη του Μητροπολίτη Αγαθονίκου: Μια φωτογραφία, μια ιστορία

o Μακαριστός Μητροπολίτης πρώην Κίτρους, Κατερίνης και Πλαταμώνος
κυρός Αγαθόνικος

Συμπληρώθηκε ένας χρόνος από την εκδημία του μακαριστού Μητροπολίτου πρώην Κίτρους, Κατερίνης και Πλαταμώνος κυρού Αγαθονίκου (κατά κόσμον Γεωργίου Φατούρου).

Με βαθύτατη θλίψη, η Ιερά Μητρόπολη Κορίνθου ανακοίνωσε την εκδημία του, ενώ ο Σεβασμιώτατος Ποιμενάρχης μας κ. Διονύσιος, με τον οποίο τους συνέδεαν αδελφικοί εκκλησιαστικοί δεσμοί, τέλεσε Νεκρώσιμο Τρισάγιο υπέρ αναπαύσεως της ψυχής του και έδωσε οδηγία να χτυπούν νεκρώσιμα οι καμπάνες στην γενέτειρά του, το Βέλο, την ημέρα της ταφής του. Επίσης, με εντολή του μετεφέρθη, κατά την επιθυμία του, χώμα εκ της ιδιαίτερης πατρίδας του για να τοποθετηθεί επί του ιερού του σκηνώματος — μία συγκινητική, συμβολική επιστροφή στην κοιτίδα του.

Ο αείμνηστος Ιεράρχης, καταγόμενος από το Βέλο Κορινθίας, αφιερώθηκε από νωρίς στη διακονία του Θεού και του ανθρώπου. Η πορεία του στην Εκκλησία ξεκίνησε με τη χειροτονία του σε διάκονο το 1960 και σε πρεσβύτερο το 1964. Υπηρέτησε ως Ιεροκήρυκας στην Ιερά Μητρόπολη Γόρτυνος και Μεγαλοπόλεως, ως Καθηγητής στο Ανώτερο Ιερατικό Φροντιστήριο της Τήνου και ως πρώτος Διευθυντής στην Επτατάξια Εκκλησιαστική Σχολή της Τήνου. Στη συνέχεια, διετέλεσε Διευθυντής του Γραφείου Ιεροκηρύκων και Νεότητας της Αρχιεπισκοπής Αθηνών.

Το 1985 εξελέγη Μητροπολίτης Κίτρους, Κατερίνης και Πλαταμώνος, όπου ανέπτυξε σημαντική πνευματική, κοινωνική και φιλανθρωπική δράση μέχρι τον Νοέμβριο του 2013. Η δράση του υπήρξε πολυσχιδής, αφήνοντας πίσω του ένα πλούσιο έργο που επηρέασε θετικά χιλιάδες πιστούς. Παρέδωσε την ψυχή του στον Κύριο σε ηλικία 87 ετών, στις 9 Ιουνίου 2024. 

Ως Σύλλογος Βελιωτών, αισθανόμαστε ιδιαίτερη τιμή που ένας άνθρωπος με τέτοια πνευματική ακτινοβολία καταγόταν από τον τόπο μας.

Στη μνήμη του σπουδαίου αυτού Ιεράρχη, που άφησε ανεξίτηλο αποτύπωμα στην Εκκλησία και στην κοινωνία, δημοσιεύουμε μια ιδιαίτερης αξίας φωτογραφία, την οποία μας παραχώρησε ευγενικά ο καλός μου φίλος και συνάδελφος στον ΑΔΜΗΕ, κ. Ζήσης Αθανασιάδης, πολιτικός μηχανικός με καταγωγή από την Κατερίνη.

Η φωτογραφία απεικονίζει μια ξεχωριστή στιγμή από τον γάμο του με την εκπαιδευτικό κ. Χρυσούλα Μπέλου, με καταγωγή επίσης από την Κατερίνη, ο οποίος τελέστηκε στις 26 Δεκεμβρίου 1987 στον Ιερό Καθεδρικό Μητροπολιτικό Ναό Θείας Αναλήψεως στην Κατερίνη. Το Μυστήριο τέλεσε ο μακαριστός Μητροπολίτης Αγαθόνικος, ευλογώντας την ένωση του ζεύγους. 

Μια συγκυρία που αναδεικνύει με τον πιο παραστατικό τρόπο τις απρόσμενες διασταυρώσεις της ζωής.

Αρχείο: οικ. Ζήση Αθανασιάδη, Ιερός Καθεδρικός Μητροπολιτικός Ναός Θείας Αναλήψεως,
Κατερίνη 26 Δεκεμβρίου 1987

 

Δελτίο Τύπου Συλλόγου Βελιωτών για την επετειακή εκδήλωση "1935 - 2025: 90 Χρόνια Δημοτικό Σχολείο Βέλου"

Το Σάββατο 24 Μαΐου 2025, στην Αίθουσα Εκδηλώσεων του Δημοτικού Σχολείου Βέλου, πραγματοποιήθηκε με μεγάλη επιτυχία η επετειακή εκδήλωση για τη συμπλήρωση 90 χρόνων λειτουργίας του σχολείου (1935–2025).

Η εκδήλωση, που τελούσε υπό την αιγίδα του Δήμου Βέλου - Βόχας και διοργανώθηκε από τον Σύλλογο Βελιωτών «Η Αγία Μαρίνα», αποτέλεσε μια γιορτή μνήμης, γνώσης και προοπτικής για την εκπαίδευση και τον πολιτισμό στον τόπο μας. 

Η εν λόγω δράση αποτέλεσε συνέχεια της προσπάθειας του Συλλόγου που ξεκίνησε το 2019, με στόχο τη διατήρηση και ανάδειξη της ιστορίας του σχολείου. Φέτος, το αφιέρωμα κάλυψε ολόκληρη την ενενηντάχρονη διαδρομή του, αναδεικνύοντας τον ευρύτερο αντίκτυπό του στην κοινότητα.

Η έναρξη πραγματοποιήθηκε με καθυστέρηση, καθώς το κοινό έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την έκθεση του αρχειακού υλικού, περιηγούμενο με ενθουσιασμό στις φωτογραφίες και τα έντυπα τεκμήρια που ζωντάνεψαν τις μνήμες και την ιστορία του σχολείου. Η ανταπόκριση αυτή ανέδειξε τη βαθιά συναισθηματική σύνδεση της τοπικής κοινωνίας με το σχολείο και την ιστορική του πορεία. 

Οι ομιλίες ακολούθησαν χρονολογική ροή, ξεκινώντας από το παρελθόν, περνώντας στο παρόν και καταλήγοντας στο μέλλον της εκπαίδευσης. Η επιλογή των ομιλιών δεν ήταν τυχαία, αλλά στόχευε στο να προσφέρει μια ολοκληρωμένη εικόνα της εκπαιδευτικής διαδρομής. 

• Ο κ. Θεόδωρος Ράπτης, μέλος του Συλλόγου, παρουσίασε με γλαφυρότητα τις ιστορικές ρίζες και τους σημαντικούς σταθμούς της εκπαίδευσης στο Βέλο.

• Ο κ. Χρόνης Κατσάνος, Διευθυντής του Δημοτικού Σχολείου Βέλου, μοιράστηκε την οπτική του για τη διαδρομή και τις εκπαιδευτικές προοπτικές του σχολείου.

• Και η κα Παρασκευή Ραυτοπούλου, Διδάσκουσα – Ερευνήτρια του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, με μια διεισδυτική και βαθιά στοχαστική παρουσίαση, ανέλυσε τις σύγχρονες εκπαιδευτικές προκλήσεις στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης, προκαλώντας προβληματισμό αλλά και έντονο ενδιαφέρον στο κοινό.

Με αυτό τον ουσιαστικό και εμπνευσμένο τρόπο, αναδείχθηκε με σαφήνεια η πορεία, η εξέλιξη και η πρόοδος της εκπαιδευτικής πραγματικότητας στον τόπο μας, από τις ρίζες και τις πρώτες προσπάθειες, έως τις σύγχρονες προκλήσεις και τις μελλοντικές προοπτικές.

Οι ομιλίες χαρακτηρίστηκαν από ζωντανή αλληλεπίδραση με το κοινό. Ιδιαίτερα ουσιαστικές παρεμβάσεις έγιναν από την κα Λίτσα Παπαγεωργίου, πρώην πρόεδρο του Συλλόγου Γονέων και Κηδεμόνων του Δημοτικού Σχολείου Βέλου, καθώς και από τον κ. Αντώνη Γιάνναρο, πρώην διευθυντή του σχολείου, που με τις τοποθετήσεις τους εμπλούτισαν τη συζήτηση και ανέδειξαν σημαντικές πτυχές της ιστορίας και της εκπαιδευτικής πορείας στο Βέλο.

Η συμμετοχή του κόσμου, η συγκίνηση και το ενδιαφέρον που εκδηλώθηκε, επιβεβαιώνουν τη σημασία της διατήρησης της ιστορικής μνήμης και της ενίσχυσης της εκπαιδευτικής μας ταυτότητας.

Την εκδήλωση λάμπρυναν με την παρουσία τους δάσκαλοι και διευθυντές του σχολείου, εν ενεργεία αλλά και συνταξιούχοι, προσδίδοντας στη βραδιά ιδιαίτερο βάθος, συγκίνηση και ιστορική συνέχεια.

Τον Δήμαρχο και τη Δημοτική Αρχή εκπροσώπησαν η αρμόδια Αντιδήμαρχος Κοινωνικής Πολιτικής κα Ελευθερία Παπαλέκα, η οποία απηύθυνε θερμό χαιρετισμό, καθώς και ο Αντιδήμαρχος Καθαριότητας & Περιβάλλοντος, κ. Δημήτριος Σαββίδης.

Στο χαιρετισμό της, η κα Ελευθερία Παπαλέκα προχώρησε σε μια ιδιαίτερα σημαντική ανακοίνωση ότι η Δημοτική Αρχή προτίθεται να εισηγηθεί στο Δημοτικό Συμβούλιο την ονοματοδοσία του σχολείου προς τιμήν του δασκάλου Θεόδωρου Ράπτη, αγωνιστή της εκπαίδευσης και πρωτεργάτη της ίδρυσης του Δημοτικού Σχολείου Βέλου. Η πρόταση αυτή αποτελεί πράξη αναγνώρισης και διατήρησης της συλλογικής μνήμης.

Ευχαριστούμε θερμά τους ομιλητές, τη Διεύθυνση και τους διδάσκοντες του Δημοτικού Σχολείου Βέλου, τη Δημοτική Αρχή, τα μέλη και τους φίλους του Συλλόγου «Η Αγία Μαρίνα» που εργάστηκαν με μεράκι για την επιτυχή διοργάνωση, καθώς και όλους όσους προσέφεραν πολύτιμο υλικό από το προσωπικό τους αρχείο, συμβάλλοντας ουσιαστικά στον πλούτο της έκθεσης.

1935 - 2025: 90 Χρόνια Δημοτικό Σχολείο Βέλου

Ο Σύλλογος Βελιωτών «Η Αγία Μαρίνα», σας προσκαλεί σε μια ξεχωριστή εκδήλωση - ορόσημο, αφιερωμένη στην 90χρονη πορεία του Δημοτικού Σχολείου Βέλου. Μια γιορτή μνήμης, γνώσης και προοπτικής για την εκπαίδευση και τον πολιτισμό στον τόπο μας.

Μέσα από μια προσεγμένη έκθεση σπάνιου φωτογραφικού και έντυπου υλικού, που θα ζωντανέψει στιγμές και πρόσωπα από τα 90 χρόνια λειτουργίας του και ενδιαφέρουσες ομιλίες που θα φωτίσουν τον ρόλο και τη μορφή της εκπαίδευσης στο Βέλο, θα εξετάσουμε το παρελθόν, θα αναλύσουμε το παρόν και θα θέσουμε προβληματισμούς για το μέλλον.

Ομιλητές:

• Ο κ. Χρόνης Κατσάνος, Διευθυντής του Δημοτικού Σχολείου Βέλου, ο οποίος θα μοιραστεί μαζί μας την οπτική του για τη διαδρομή και τις εκπαιδευτικές προοπτικές του σχολείου.

• Η κα Παρασκευή Ραυτοπούλου, Διδάσκουσα - Ερευνήτρια του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, η οποία θα προσφέρει μια ανάλυση για τις σύγχρονες εκπαιδευτικές προκλήσεις στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης.

• και ο κ. Θεόδωρος Ράπτης, μέλος του Συλλόγου μας, ο οποίος θα μας ταξιδέψει για μια ακόμη φορά, στις ιστορικές ρίζες και τους σημαντικούς σταθμούς του Δημοτικού Σχολείου Βέλου.

Η εκδήλωση αυτή αποτελεί ακόμα μια πρωτοβουλία του Συλλόγου μας αφιερωμένη στην ιστορία του Δημοτικού Σχολείου Βέλου, συνεχίζοντας την προσπάθεια που ξεκίνησε το 2019 με την εκδήλωση για τα πρώτα χρόνια της ιστορίας του. Τώρα, διευρύνουμε το κάδρο, καλύπτοντας το σύνολο της ενενηντάχρονης διαδρομής του και τον ευρύτερο αντίκτυπό του στην κοινότητά μας.

Σας περιμένουμε να γιορτάσουμε μαζί αυτή τη σημαντική επέτειο, να θυμηθούμε, να μάθουμε και να οραματιστούμε το μέλλον!

Η εκδήλωση τελεί υπό την αιγίδα του Δήμου Βέλου - Βόχας.

Δελτίο Τύπου Συλλόγου Βελιωτών για "Τα παραδοσιακά προζυμένια κουλούρια της Κορινθίας"

Ανακοίνωση Δράσης

Με ιδιαίτερη χαρά, ο Σύλλογος Βελιωτών «Η Αγία Μαρίνα» ανακοινώνει την επιτυχή ολοκλήρωση του πολιτιστικού δρώμενου με τίτλο: «Τα παραδοσιακά προζυμένια κουλούρια της Κορινθίας», το οποίο πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα του Δήμου Βέλου – Βόχας στον χώρο του ΚΑΠΗ Βέλου που μας παραχωρήθηκε ευγενικά.

Στόχος μας ήταν να αναβιώσουμε και να γιορτάσουμε αυτό το σημαντικό στοιχείο της γαστρονομικής μας κληρονομιάς, παρουσιάζοντας τα χαρακτηριστικά των προζυμένιων κουλουριών που τα καθιστούν εξαιρετική επιλογή για την περίοδο της νηστείας, μα κυρίως, αναδεικνύοντας τους λόγους που η παρασκευή του εν λόγω εδέσματος αποτελούσε κοινωνική δραστηριότητα που ενίσχυε τους δεσμούς της κοινότητας.

Τα προζυμένια κουλούρια, αν και λιγότερο γνωστά από τα κουλούρια με μαγιά, έχουν μια ιδιαίτερη θέση στην πασχαλινή παράδοση της Κορινθίας. Αν και συχνά συγχέονται με τα ουζοκούλουρα, παρότι διαφέρουν σημαντικά, αποτελούν παραδοσιακή ελληνική λιχουδιά με μακρά ιστορία και πολλές παραλλαγές. 

Σε πολλά χωριά της Ελλάδας, οι νοικοκυρές φτιάχνουν νηστίσιμα προζυμένια κουλούρια, τα οποία καταναλώνονται κατά τη διάρκεια της Σαρακοστής. Το γεγονός ότι έχουν μεγαλύτερη διάρκεια ζωής από τα κουλούρια με μαγιά, τα καθιστά επίσης πρακτική επιλογή ειδικά κατά την περίοδο της Μεγάλης Εβδομάδας, όταν οι προετοιμασίες για το γιορτινό τραπέζι είναι πολλές.

Κατά τη διάρκεια της δράσης, οι συμμετέχοντες είχαν την ευκαιρία να μάθουν την παραδοσιακή συνταγή, να παρακολουθήσουν αλλά και να συμμετάσχουν ενεργά στη διαδικασία παρασκευής. Παράλληλα, ανταλλάχθηκαν απόψεις, εμπειρίες αλλά και πολλές ιστορίες από το παρελθόν που σχετίζονταν με την παραδοσιακή αυτή λιχουδιά.  

Στην εξέλιξη του δρώμενου, έγινε αντιληπτό ότι η επιτυχία των προζυμένιων κουλουριών εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την καλή συνοχή του προζυμιού με την υπόλοιπη ζύμη.

Τα παλιά χρόνια, όταν δεν υπήρχαν τα σύγχρονα μέσα, οι γυναίκες της γειτονιάς συχνά επέλεγαν να συνεργαστούν προκειμένου να μοιραστεί η επίπονη προσπάθεια που απαιτούσε το ζύμωμα, ανταλλάσσοντας παράλληλα συνταγές και τεχνικές. 

Στην κοπιώδη αυτή διαδικασία που προϋπέθετε δύναμη και υπομονή, συχνά βοηθούσαν και οι άνδρες, ειδικά όταν επρόκειτο για μεγάλες ποσότητες ζύμης. Βέβαια, πολλοί ήταν αυτοί που μετά από μια εξαντλητική μέρα στα κτήματα έβρισκαν ευφάνταστους τρόπους για να αποφύγουν την αγγαρεία, όπως να περιδέσουν το χέρι τους προφασιζόμενοι κάποιο τραυματισμό στις αγροτικές δουλειές.  

Η συλλογική αυτή προσπάθεια, έφερνε κοντά την κοινότητα κατά την περίοδο της Σαρακοστής, προσφέροντας μια ευκαιρία για κοινή δημιουργία και γιορτή, θεμελιώνοντας ένα αίσθημα συνεργασίας και ενότητας. 

Σήμερα, η παραπάνω διαδικασία έχει υποκατασταθεί από τους κυλίνδρους ζύμης, οι οποίοι εξασφαλίζουν την ομοιόμορφη διαμόρφωση της ζύμης και την τέλεια συνοχή κάθε φορά.

Η συνταγή που εκτελέστηκε ήταν από την κ. Ντίνα Ρέβη, όπως την έφτιαχνε από τα παιδικά της χρόνια μέχρι και σήμερα, ενώ ο κ. Βαγγέλης Κοντούρης συνέδραμε αφιλοκερδώς στο κυλίνδρισμα της ζύμης, με τα σύγχρονα μέσα που διαθέτει το αρτοπαρασκευαστήριό του στο Βέλο (εδώ). 

Τα κουλούρια μοιράστηκαν μεταξύ των κυριών για να ψηθούν στους φούρνους τους και να συμπεριληφθούν στις νηστίσιμες προμήθειες της εκδρομής του Συλλόγου στο Μυστρά, που θα πραγματοποιηθεί την ερχόμενη Παρασκευή 28/3 για τους Δ' Χαιρετισμούς. 

Η αναβίωση της παραδοσιακής συνταγής των προζυμένιων κουλουριών της Κορινθίας, αποτέλεσε μια σημαντική πολιτιστική δράση για τη διατήρηση και την προώθηση της γαστρονομικής μας κληρονομιάς και ο Σύλλογος Βελιωτών, επιθυμεί να ευχαριστήσει θερμά όλους όσους συμμετείχαν και στήριξαν την προσπάθεια αυτή.

Πατήστε εδώ για να δείτε την συνταγή για "Τα παραδοσιακά προζυμένια κουλούρια της Κορινθίας"

Τα παραδοσιακά προζυμένια κουλούρια της Κορινθίας

Με ιδιαίτερη χαρά σας παρουσιάζουμε την πολιτιστική δράση «Τα παραδοσιακά προζυμένια κουλούρια της Κορινθίας», με στόχο να αναβιώσουμε και να γιορτάσουμε αυτό το σημαντικό κομμάτι της γαστρονομικής μας κληρονομιάς.

Τα προζυμένια κουλούρια, αν και ίσως λιγότερο γνωστά από τα κουλούρια με μαγιά, κατέχουν μια ξεχωριστή θέση στην πασχαλινή παράδοση, ιδιαίτερα στην Κορινθία, όπου συνδέονται, και πολλές φορές συγχέονται, με τα γνωστά ουζοκούλουρα.

Αποτελούν παραδοσιακή ελληνική λιχουδιά με πλούσια ιστορία και πλήθος παραλλαγών. Σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, ειδικά σε χωριά, οι νοικοκυρές παρασκευάζουν νηστίσιμα προζυμένια κουλούρια, τα οποία καταναλώνονται κατά τη διάρκεια της νηστείας της Μεγάλης Εβδομάδας.

Εξαιρετική επιλογή για την περίοδο της νηστείας, καθώς δεν περιέχουν ζωικά προϊόντα, έχουν μεγαλύτερη διάρκεια ζωής από τα κουλούρια με μαγιά, γεγονός που τα καθιστά επίσης πρακτική επιλογή για την περίοδο του Πάσχα, όταν οι προετοιμασίες για το γιορτινό τραπέζι είναι πολλές.

Συνεχίζοντας της πολιτιστικές δράσεις αναφορικά με τα ήθη και έθιμα της Σαρακοστής, με την εν λόγω δράση επιθυμούμε να αναβιώσουμε την παραδοσιακή συνταγή των προζυμένιων κουλουριών της Κορινθίας.

Η Κυρά Σαρακοστή στο Βέλο Κορινθίας

Η Κυρά Σαρακοστή είναι ένα παλιό ελληνικό έθιμο που σχετίζεται με την περίοδο της Σαρακοστής, δηλαδή τις ημέρες νηστείας πριν από το Πάσχα.

Συνήθως, η Κυρά Σαρακοστή απεικονίζεται ως μια ζυμαρένια φιγούρα γυναίκας με 7 πόδια, ένα για κάθε εβδομάδα της Σαρακοστής, τα σταυρωμένα χέρια συμβολίζουν την προσευχή ενώ η απουσία στόματος συμβολίζει τη νηστεία και την αποχή από το κουτσομπολιό.

Η Κυρά Σαρακοστή λειτουργεί ως ένα αυτοσχέδιο ημερολόγιο για να μετρούνται οι εβδομάδες της νηστείας. Κάθε Σάββατο, αφαιρείται ένα πόδι, μέχρι να μείνει μόνο ένα την Μεγάλη Εβδομάδα. Είναι ένα έθιμο που συμβολίζει την περίοδο νηστείας και προετοιμασίας για το Πάσχα, ενώ παράλληλα αποτελεί ένα διασκεδαστικό τρόπο για τα παιδιά να μαθαίνουν για τις παραδόσεις.

Δελτίο Τύπου Συλλόγου Βελιωτών για "Το Κυνήγι του Θησαυρού στο Βέλο"

Στο πλαίσιο των αποκριάτικων εκδηλώσεων για το έτος 2025, ο Σύλλογος Βελιωτών «Η Αγία Μαρίνα» διοργανώνει, υπό την αιγίδα του Δήμου Βέλου – Βόχας, την πολιτιστική δράση με τίτλο:

«Το Κυνήγι του Θησαυρού στο Βέλο»

Φέτος, οι συμμετέχοντες θα πρέπει να ανακαλύψουν γωνιές του χωριού μας μέσα από φωτογραφίες του παρελθόντος, λύνοντας γρίφους και χρησιμοποιώντας την παρατηρητικότητά τους. Σε κάθε τοποθεσία, οι ομάδες θα πρέπει να φωτογραφηθούν προσπαθώντας να αναπαραστήσουν τη φωτογραφία του παρελθόντος και με αυτό τον τρόπο να αναδειχθούν οι αλλαγές που έχουν συμβεί στο χωριό μας με το πέρασμα του χρόνου.

«Ρωτώντας πας στην πόλη», λέει ο σοφός λαός μας και την σημαντικότερη βοήθεια θα την προσφέρουν για μια ακόμη φορά οι γηραιότεροι κάτοικοι του χωριού μας, η ζωντανή ιστορία του τόπου μας. Και μέσα από την αυτή την αλληλεπίδραση και την περιήγηση σε ιστορικά σημεία του Βέλου, θα ανακαλύψουμε και θα συνδεθούμε με τον τόπο μας, σε ένα "ταξίδι στον χρόνο".

Καλούμε, και φέτος όλους τους κατοίκους των κοινοτήτων του Δήμου Βέλου – Βόχας, και όχι μόνο, να συμμετάσχουν στη δράση μας. Θα είναι μεγάλη χαρά για εμάς να απολαύσουμε την καλή παρέα και μέσα από την αγάπη μας για την τοπική κληρονομιά και την ιστορία, να ενισχύσουμε τους δεσμούς μας.

Δελτίο Τύπου Συλλόγου Βελιωτών για την κοπή της Πρωτοχρονιάτικης Πίτας

Το Σάββατο 8 Φεβρουαρίου, η αίθουσα του ΚΑΠΗ Βέλου μετατράπηκε σε μια μεγάλη αγκαλιά για να υποδεχτεί τα μέλη και τους φίλους του Συλλόγου Βελιωτών "Η Αγία Μαρίνα", στην κοπή της πρωτοχρονιάτικης πίτας.

Από νωρίς, η αίθουσα γέμισε με χαμογελαστά πρόσωπα που αντάλλασσαν θερμές χειραψίες και ευχές, δημιουργώντας μια άκρως εορταστική ατμόσφαιρα. Οι κυρίες του Συλλόγου, με το μεράκι που τις διακρίνει, είχαν ετοιμάσει τις παραδοσιακές βασιλόπιτες καθώς και πλήθος σπιτικών εδεσμάτων, προσφέροντας στους παρευρισκομένους μια γεύση από τις αυθεντικές τοπικές γαστρονομικές παραδόσεις του Βέλου.

 

Την εκδήλωση τίμησαν με την παρουσία τους, μεταξύ άλλων, ο δήμαρχος Βέλου -Βόχας, κ. Αθανάσιος Μανάβης, η αντιδήμαρχος Κοινωνικής Πολιτικής, κ. Ελευθερία Παπαλέκα, ο αντιδήμαρχος Οικονομικών, κ. Χρήστος Αγγελόπουλος, ο αντιδήμαρχος Πολιτικής Προστασίας, κ. Ευάγγελος Λυμπερόπουλος, καθώς και οι δημοτικοί σύμβουλοι, κ. Δημήτρης Σαββίδης και κ. Θεόδωρος Ράπτης, ο οποίος αποτελεί και δραστήριο μέλος του ΔΣ του Συλλόγου.

Η εκδήλωση ξεκίνησε με τις ευλογίες του εφημέριου του ενοριακού ναού Αγίου Φανουρίου Βέλου, πατήρ Ξενοφώντα Κατσαούνη, ο οποίος με λόγια αγάπης και ελπίδας, ευχήθηκε σε όλους υγεία, ευτυχία και ειρήνη για το νέο έτος. 

Εν συνεχεία, ο πρόεδρος του Συλλόγου Βελιωτών Νικόλαος Κούτουλας, καλωσόρισε θερμά τους παρευρισκόμενους και ευχαρίστησε όλους όσους συνέδραμαν στην πραγματοποίηση της εκδήλωσης. Στην συνέχεια κάλεσε τον δήμαρχο Βέλου – Βόχας, κ. Αθανάσιο Μανάβη για ένα σύντομο χαιρετισμό. 

Ο δήμαρχος, αρχικά ευχήθηκε σε όλους υγεία και ευημερία, συνεχάρη τα μέλη του Συλλόγου Βελιωτών για την φιλόξενη και ζεστή ατμόσφαιρα και επισήμανε ότι θα σταθεί αρωγός στο πολύτιμο έργο τους, συμβάλλοντας με κάθε τρόπο στις προσπάθειές τους για ανάδειξη και διαφύλαξη της πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου. 

Η βραδιά συνεχίστηκε σε όμορφο και δημιουργικό κλίμα, που ξεπέρασε κάθε προσδοκία. Και αυτό γιατί η ανοικτή πρόσκληση του Συλλόγου έδωσε σε όλα τα μέλη και τους φίλους την ευκαιρία να συνδεθούν, να ανταλλάξουν απόψεις και να μοιραστούν ιδέες και σκέψεις για μελλοντικές δράσεις και πρωτοβουλίες, ενισχύοντας τη κοινή δέσμευση για την πολιτιστική ανάπτυξη του Βέλου.

Αξίζει τέλος να αναφέρουμε ότι το δώρο για τον τυχερό της βασιλόπιτας ήταν ιδιαίτερα ξεχωριστό φέτος καθώς περιελάμβανε αντίγραφα έργων του διεθνώς αναγνωρισμένου συντοπίτη μας, του καλλιτέχνη κ. Βλάση Τσοτσώνη.

Το Διοικητικό Συμβούλιο και τα μέλη του Συλλόγου Βελιωτών "Η Αγία Μαρίνα", ευχαριστούν όσους παρευρέθησαν και εύχονται σε όλο τον κόσμο, Ευτυχισμένη η Νέα Χρονιά και με Υγεία.

Πρόσκληση στην κοπή της Πρωτοχρονιάτικης πίτας του Συλλόγου

Πρόσκληση σε Γενική Συνέλευση των μελών του Συλλόγου

Το Διοικητικό Συμβούλιο του Συλλόγου Βελιωτών "Η Αγία Μαρίνα" καλεί τα Μέλη του σε Τακτική Γενική Συνέλευση το Σάββατο 1 Φεβρουαρίου 2025 και ώρα 18:00 μ.μ. στην αίθουσα του Κ.Α.Π.Η. Βέλου.

Τα θέματα της Γενικής Συνελεύσεως είναι:

1. Λογοδοσία του Διοικητικού Συμβουλίου έτους 2024,

2. Οικονομικός Απολογισμός έτους 2024,

3. Έκθεση Έγκριση Εποπτικού Συμβουλίου έτους 2024,

4. Έγκριση Ισολογισμού έτους 2024,

5. Καθορισμός Πλαισίου Δράσεων έτους 2025,

6. Προϋπολογισμός έτους 2025,

7. Διάφορα Θέματα και Προτάσεις από τα Μέλη.

Η παρουσία σας είναι απαραίτητη για την ομαλή διεξαγωγή της συνέλευσης και την επίτευξη των σκοπών του Συλλόγου εν γένει.

Με εκτίμηση,

το Διοικητικό Συμβούλιο

Ξενάγηση στις Βυζαντινές Εκκλησίες του Ιστορικού Κέντρου της Αθήνας Μέρος 4: Εισόδια της Θεοτόκου - Καπνικαρέα

Η περιήγηση ολοκληρώθηκε με τον Ναό των Εισοδίων της Θεοτόκου στην Ερμού. 

Κείμενο-Επιμέλεια: Ιωάννης Σ. Χρυσικόπουλος 

Το γνωστό σε όλους βυζαντινό εκκλησάκι της Καπνικαρέας, βρίσκεται στον εμπορικότερο δρόμο του ιστορικού κέντρου της Αθήνας, στην οδό Ερμού. Καθημερινά, χιλιάδες Αθηναίοι προσπερνάνε αδιάφοροι το μικρό αυτό διαμάντι της Βυζαντινής αρχιτεκτονικής, αγνοώντας την ανεκτίμητη αξία του.

Η επικρατούσα ονομασία του ναού ως «Παναγία της Καπνικαρέας» απαντάται σε πολλές ανά τους αιώνες πηγές μεταξύ πολλών ονομάτων, όπως: Καμουκαρέα, Καμηκαρέα, Χρυσοκαμουκαριώτισσα, Καμουχαριώτισσα, Καμκαρέα, Καμουχαρέα, Χαμουκαρέα (από ένα είδος υφάσματος μπροκάρ που πουλούσαν τα γύρω μαγαζιά), Παναγία της Βασιλοπούλας (από την Αθηναία αυτοκράτειρα Ευδοκία), Παναγία του Πρέντζα (από το ομώνυμο οπλαρχηγό του 1821 μ.Χ) κ.ά.. 

Το όνομα της εκκλησίας πιθανότατα προέρχεται από τον κτήτορα του ναού, ο οποίος ως «καπνικάριος» στα χρόνια του Βυζαντίου, εισέπραττε τον αντίστοιχο φόρο οικοδομών. Ο καπνικός φόρος, ήταν ο φόρος καπνοδόχου, αφορούσε δηλαδή τις κατοικημένες οικοδομές, από τις οποίες έβγαινε καπνός από στην εστία που χρησιμοποιείτο για θέρμανση ή μαγείρεμα. Είναι φύσει αδύνατον να προσδιοριστούν με χρονολογική ακρίβεια τα ιστορικά μνημεία της μεσοβυζαντινής εποχής στην Αθήνα, καθότι υπάρχει σημαντική έλλειψη γραπτών πηγών. Παρά ταύτα η ιστορία του φέρεται να είναι μακρά και να έχει αναγερθεί τμηματικά σε διαφορετικές εποχές. 

Σύμφωνα με την παράδοση η Καπνικαρέα ανεγέρθη στη θέση παλαιότερης εκκλησίας, που είχε κτίσει η Ευδοκία η Αθηναία, σύζυγος του αυτοκράτορα Θεοδόσιου του Μικρού. Η Ευδοκία, κατά το έθος της εποχής εκείνης, είχε κτίσει την αρχική εκκλησία πάνω στα θεμέλια αρχαίου ελληνικού ναού, αφιερωμένου στην θεά Δήμητρα ή Αθηνά.

Κατά την επανάσταση του 1821 και συγκεκριμένα κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της πόλεως των Αθηνών (1826-1827 μ.Χ.), η εκκλησία υπέστη πολλές φθορές. Κανονιοβολισμοί από τον ιερό βράχο της ακροπόλεως κατέστρεψαν εκτός των άλλων, σχεδόν ολοσχερώς, το παρεκκλήσι της Αγίας Βαρβάρας. Την ανακατασκευή του την ανέλαβε ιδίοις εξόδοις ο οπλαρχηγός του 1821 Ιωάννης Πρέντζας, με αποτέλεσμα οι σύγχρονοί του Αθηναίοι να αποδίδουν την επονομασία «Παναγία του Πρέντζα» στο όλο συγκρότημα 

Το 1834 μ.Χ. ο Ναός κινδύνεψε με κατεδάφιση επειδή γινόταν η διάνοιξη της οδού Ερμού. Τελικά σώθηκε ως εκ θαύματος την τελευταία στιγμή κυριολεκτικά, χάρη στην επέμβαση του φιλέλληνα πατέρα του Όθωνα, βασιλιά της Βαυαρίας, Λουδοβίκου. 

Τον ίδιο κίνδυνο, όμως, αντιμετώπισε και αργότερα εξαιτίας της κυβερνητικής απόφασης της 20ης Αυγούστου του 1863 μ.Χ., η οποία όμως τελικά ακυρώθηκε χάρη στην παρέμβαση του τότε Μητροπολίτη Αθηνών, Θεοφίλου Α΄ Βλαχοπαπαδόπουλου.

Η ψηφιδωτή παράσταση της Παναγίας στο πρόπυλο φέρουσα την επιγραφή «Η Χαρα των Θλιβομένων» ψηφοθετήθηκε το 1936 μ.Χ. από την Έλλη Βοΐλα.

Μετά από λίγα χρόνια, το 1942 μ.Χ., ξεκίνησε και η εικονογράφηση του ναού από τον Φώτη Κόντογλου και τους μαθητές του. Συγκεκριμένα οι τοιχογραφίες του ιερού και του τρούλου αποδίδονται στον μάστορα της Βυζαντινής τέχνης κυρ. Φώτη Κόντογλου, ενώ στις υπόλοιπες επιφάνειες δούλεψαν σε μεγάλο βαθμό οι μαθητές του.

Καπνικαρέα (Εισόδια της Θεοτόκου)

Η εκδρομή μας ολοκληρώθηκε με επίσκεψη στο γιορτινό ΚΠΙΣΝ (Κέντρο Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος) και τον προγραμματισμό της επόμενης εξόρμησης.

Πηγές:

1. Βυζαντινές εκκλησίες της Αθήνας. Σοφία Ν. Σφυρόερα. Εκδόσεις Πεδίο αποκλειστικά για την εφημερίδα "Κιβωτός της Ορθοδοξίας"

2. Βυζαντικός Περίπατος στην Αθήνα μας (www.byzantineathens.com)

3. ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ (Καπνικαρέα)

Ξενάγηση στις Βυζαντινές Εκκλησίες του Ιστορικού Κέντρου της Αθήνας Μέρος 3: Γοργοεπήκοος - Άγιος Ελευθέριος Μητροπόλεως

Απτόητοι από την βροχή που ξεκίνησε, κατευθυνθήκαμε στον ναό του Αγίου Ελευθερίου, δίπλα στην Μητρόπολη. 

Κείμενο-Επιμέλεια: Ιωάννης Σ. Χρυσικόπουλος 

Είναι ένα κομψό κτίσμα, δίπλα στη Μητρόπολη, που σώζεται στην αρχική του μορφή και η ακριβής του χρονολόγηση είναι δύσκολη, καθότι δεν είναι οικοδομημένο με την τυπική για την εποχή πλινθοπερίκλειστη τοιχοδομία. Υπάρχουν πολλές θεωρίες χρονολόγηση με πιο πιθανή αυτή της ανεγέρσεως στο δεύτερο μισό του 12ο αιώνα μ.Χ. 

Στις εξωτερικές του μαρμάρινες επιφάνειες φέρει εντοιχισμένες ανάγλυφες πλάκες διαφορετικών εποχών (Αρχαϊκών, Ρωμαϊκών, πρωτοχριστιανικών χρόνων). Θα μπορούσε να χαρακτηρίσει κανείς το εκκλησάκι αυτό υπαίθριο μουσείο τέχνης της αρχαιότητας στο κέντρο της πολύβουης Αθήνας. Φανερώνει την συνέχεια του ελληνικού πολιτισμού, αφού στον ίδιο χώρο ενσωματώνονται τόσο αρμονικά το αρχαίο ελληνικό με το χριστιανικό στοιχείο. 

Σήμερα αποτελεί παρεκκλήσι της Μητροπόλεως Αθηνών και χρησιμοποιείται για τέλεση μυστηρίων και προσκύνηση σορών επισήμων προς πάνδημο ασπασμό. Ο ναός πανηγυρίζει στις 15 Δεκεμβρίου (εορτή του Αγίου Ελευθερίου και της μητέρας του Ανθίας), ενώ παλαιότερα εόρταζε στις 15 Αυγούστου (Κοίμηση της Θεοτόκου).

Ο ναός πιθανολογείται ότι έχει κτισθεί πάνω στα ερείπια ενός αρχαίου ναού, που ήταν αφιερωμένος στη Θεά του τοκετού Ειλειθυία. Η έλλειψη γραπτών πηγών και η απουσία πλινθοπερίκλειστου τρόπου δομήσεως έχουν δημιουργήσει έριδες μεταξύ των ειδικών για την ακριβή χρονολόγησή του. Πιο πιθανή πάντως θεωρείται η ανέγερσή του στα τέλη του 12ο αιώνα μ.Χ., ενώ θεωρίες περί οικοδομήσεώς του τον 6, 7, 9, 10 αιώνα ή ακόμα 13 αιώνα μ.Χ. τείνουν να αποκλειστούν.

Κατά μια μερίδα ιστορικών η κατασκευή του σχετίζεται με τον μητροπολίτη Αθηνών (1182-1204 μ.Χ.) Μιχαήλ Χωνιάτη, που ως φορέας της κλασσικής παιδείας αγαπούσε ιδιαίτερα το αρχαίο παρελθόν της πόλης. Πάντως σε οποιαδήποτε περίπτωση ο κτήτορας του ναού ένιωθε θαυμασμό για τις αισθητικές αξίες του αρχαίου κόσμου και συγκέντρωσε όσα γλυπτά μπορούσε προκειμένου να τα αναδείξει σε ένα είδος υπαίθριου μουσείου εντοιχισμένου στις πλευρές της εκκλησίας.

Ναός Θεοτόκου Γοργοεπήκοου και Αγίου Ελευθερίου

Αρχικά η εκκλησία ήταν αφιερωμένη στην Παναγία τη Γοργοεπήκοο, το Γοργοπήκο του Αθηναϊκού λαού, δηλαδή τη Θεοτόκο που γρήγορα και αποτελεσματικά ακούει τις προσευχές των πιστών.

Κατά την βυζαντινή εποχή δεν υπήρχαν οργανωμένα νεκροταφεία στην Αθήνα. Οι κάτοικοι της εποχής συνήθιζαν να ενταφιάζουν τους κεκοιμημένους τους στα προαύλια των ενοριών τους. Ο συγκεκριμένος ναός δεν αποτέλεσε εξαίρεση, με αποτέλεσμα πολλές ταφόπλακες (κάποιες εξ αυτών της γνωστής Αθηναϊκής οικογενείας των Μπενιζέλων και δη της Αγίας Φιλοθέης) να έχουν βρεθεί στο προαύλιο χώρο του ναού. Οι ταφόπλακες αυτές απομακρύνθηκαν οριστικά από το χώρο στα τέλη του 19ου αιώνος μ.Χ..

Κατά την δημιουργία του πρώτου ελληνικού ανεξάρτητου κράτους, η έλλειψη δημόσιων κτιρίων, οδήγησε τους Βαυαρούς στην βάρβαρη απόφαση να χρησιμοποιήσουν αρκετές εκκλησίες, που ευρίσκοντο τότε σε καλή κατάσταση για κρατικές ανάγκες. Έτσι ο μικρός αυτός ναός από το 1834 έως το 1839 μ.Χ. χρησιμοποιήθηκε ως αποθήκη αρχαιοτήτων, ενώ από το 1839 έως το 1862 μ.Χ. μετετράπη σε Δημόσια Βιβλιοθήκη.

Κατά το 1842 μ.Χ. και εντεύθεν που γίνεται η θεμελίωση του σημερινού Μητροπολιτικού Ναού της Αθήνας (περατώθηκε μετά από 20 χρόνια), πλήθος αρχιτεκτόνων, τεχνιτών και κτιστών που επισκέφτηκαν το χώρο, αναγνώρισαν την σπουδαία ιστορική και αρχιτεκτονική αξία του ναού με συνέπεια να επιμεληθούν την συντήρησή του.

Το 1860 μ.Χ. μετατρέπεται σε παρεκκλήσι του μητροπολιτικού ναού των Αθηνών. Από τότε χρησιμοποιείται η ειρωνική - πειρακτική φράση για τα ζευγάρια με μεγάλη υψομετρική διαφορά ότι ομοιάζουν με την Μητρόπολη και τον Άγιο Ελευθέριο.

Το 1861 μ.Χ., η Εκκλησία, έπειτα από την αποτυχημένη δολοφονική απόπειρα κατά του βασιλέως Όθωνα το βράδυ της 6ης Σεπτεμβρίου (κατά τον εσπερινό του Αγίου Σώζωντος) και προτάσει της βασίλισσας Αμαλίας, μετονομάζεται σε Άγιο Σώζωντα.

Το 1863 μ.Χ., ο ναός αφιερώνεται στον Άγιο Ελευθέριο με αφορμή την έξωση του Όθωνα και την λήξη της Βαυαροκρατίας στην Ελλάδα. Η σύνδεση του Αγίου Ελευθερίου με την ιστορία της Αθήνας είναι διττή. Αφενός συνδέεται με την απελευθέρωση της πόλεως από τους Τούρκους - Βαυαρούς και αφετέρου συνδέεται με την αρχαία Ελλάδα, καθότι ο Βυζαντινός Ναός του Αγίου Ελευθερίου και προστάτου των εγκύων γυναικών οικοδομήθηκε στα θεμέλια του αρχαιϊκού ναού της θεότητας του τοκετού Ειλειθυίας. Εσωτερικά ελάχιστα σπαράγματα τοιχογραφιών σώζονται, τόσο αποσπασματικά, που ούτε να ταυτιστούν ούτε να χρονολογηθούν μπορούν, ενώ το τέμπλο είναι σύγχρονο.

Στο ναό υπήρχαν τα λείψανα και η παλαιότερη εικόνα από το 1703 της Αγίας Φιλοθέης που σήμερα φυλλάσονται στην Μητρόπολη.

Βαδίζοντας για τον ναό του Αγίου Ελευθερίου, στην οδό Αδριανού 96 συναντήσαμε με ευχάριστη έκπληξη το παλαιότερο σωζόμενο σπίτι της Αθήνας, το οποίο ήταν της οικογένειας Μπενιζέλου. Μέλος της οικογένειας ήταν η οσία Φιλοθέη.

"Το πιο παλιό σπίτι της Αθήνας" (Αρχοντικό Μπενιζέλων)

Πηγές:

1. Βυζαντινές εκκλησίες της Αθήνας. Σοφία Ν. Σφυρόερα. Εκδόσεις Πεδίο αποκλειστικά για την εφημερίδα "Κιβωτός της Ορθοδοξίας"

2. Βυζαντικός Περίπατος στην Αθήνα μας (www.byzantineathens.com)

3. ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ (Ναός Θεοτόκου Γοργοεπήκοου και Αγίου Ελευθερίου)

4. Το αρχοντικό των Μπενιζέλων (https://archontiko-mpenizelon.gr)

5. Υπουργείο Πολιτισμού (https://digitalculture.gov.gr/2022/02/to-archontiko-ton-benizelon-ena-xechoristo-mousio-stin-plaka/)

Ξενάγηση στις Βυζαντινές Εκκλησίες του Ιστορικού Κέντρου της Αθήνας Μέρος 2: Άγιος Νικόλαος Ραγκαβά

Στην συνέχεια, επισκεφθήκαμε τον ναό του Αγίου Νικολάου Ραγκαβά, στην οδό Πρυτανείου 1 και Τριπόδων στην Πλάκα.

Κείμενο-Επιμέλεια: Ιωάννης Σ. Χρυσικόπουλος

Ο ναός του Αγίου Νικολάου Ραγκαβά βρίσκεται βορειοανατολικά της Ακρόπολης και συγκεκριμένα επί της οδού Πρυτανείου, λίγο παρακάτω από την περιοχή Αναφιώτικα της Πλάκας. Η περιοχή αυτή στα βυζαντινά χρόνια, αποτελούσε την αριστοκρατικότερη συνοικία της πόλεως. Ο ναός κυριολεκτικά στηρίζεται στους πρόποδες του βράχου της Ακροπόλεως, αγναντεύοντας το λόφο του Λυκαβηττού. 

Οι ειδικοί τοποθετούν το ναό στον 11ου αιώνα μ.Χ., εξαιτίας των αρχιτεκτονικών και διακοσμητικών χαρακτηριστικών του, όντας παρόμοιος με άλλες εκκλησίας της ίδιας εποχής (Αγίων Αποστόλων, Σώτειρας του Λυκοδήμου). Ανά τους αιώνες υπέστη σημαντικές αλλαγές και προσθήκες, χάνοντας τον αρχικό του βυζαντινό χαρακτήρα Ευτυχώς, το 1979 μ.Χ., η Αρχαιολογική Υπηρεσία το αποκατέστησε στην σημερινή του μορφή.

Σύμφωνα με γραπτές πηγές, το «Ραγκαβάς» υπήρξε το επώνυμο γνωστής οικογενείας της Αθήνας και της Κωνσταντινουπόλεως, των Βυζαντινών χρόνων. Πιο επιφανές μέλος της οικογενείας αυτής, ανεδείχθη ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Ραγκαβάς ο Α΄ (811 – 813 μ.Χ.). Η σημαντικότητα και η ακτινοβολία του ναού στη Μεσαιωνική Αθήνα ήταν τέτοια, που ονοματοθέτησε την γύρω περιοχή και την κοντινή είσοδο του τότε αμυντικού τείχους της Αθήνας. 

Κατά μία θεωρία, μη αποδεκτή από την πλειοψηφία των αρχαιολόγων πάντως, η αρχική εκκλησία χτίστηκε τον 9ο αιώνα μ.Χ., από τον υιό του αυτοκράτορα Μιχαήλ του Α΄ Ραγκαβά, Θεοφύλακτο, πάνω σε αρχαίο ναό. Εξ’ ου και το κιονόκρανο ιωνικού ρυθμού, που απαντάται στη βορειανατολική πλευρά του σημερινού ναού και το ανεστραμμένο κιονόκρανο εξελιγμένου κορινθιακού τύπου, που στηρίζει την Αγία Τράπεζα. Ο αρχικός κατεστράφη ολοσχερώς από άγνωστη αιτία και ανεγέρθη εκ βάθρων διακόσια χρόνια αργότερα κατά την εποχή της ακμής της Αθήνας.

Σε οποιαδήποτε περίπτωση ο σημερινός ναός χρονολογείται στον 11ο αιώνα μ.Χ., και αρχικά υπήρξε ιδιωτικός. Ανεγέρθη από την σπουδαία βυζαντινή οικογένεια των «Ραγκαβάδων», που διέμενε τόσο στην Αθήνα όσο και στην Κωνσταντινούπολη. Επιπλέον, στην περιοχή του Αγίου Νικολάου πιστεύεται ότι κατοικούσαν και εκκλησιάζονταν οι μετέπειτα αυτοκράτειρες Ειρήνη και Θεοφανώ, οι Αθηναίες, καθότι αποτελούσε το αριστοκρατικότερο τμήμα της πόλεως.

Το 1687 μ.Χ. κατά την πολιορκία της πόλεως των Αθηνών από το Μοροζίνι, μια οβίδα έπληξε το Ιερό Βήμα του ναού, πίσω από την Αγία Τράπεζα, κατά την προσπάθεια ανακατάληψης της Αθήνας από τους Τούρκους. Η ζημιά αυτή αποκαταστάθηκε άμεσα.

Μεταεπαναστατικά, το 1838 μ.Χ., πραγματοποιήθηκαν εργασίες συντηρήσεως και επεκτάσεως του ναού δυτικά, προκειμένου να καλυφθούν οι ενοριακές ανάγκες της περιοχής. Δυστυχώς, όμως κατά την περίοδο αυτή ο ναός υπέστη σοβαρές αλλοιώσεις σε σημείο, που σχεδόν να χαθεί η βυζαντινή του καταγωγή. Εκτός των άλλων, προστέθηκε ο νάρθηκας, το κωδωνοστάσιο, το βόρεια παρεκκλήσι της Αγίας Παρασκευής και ο γυναικωνίτης του σημερινού ναού. 

Συγκεκριμένα οι εξωτερικές αψίδες του Ιερού Βήματος περιεβλήθησαν με ακαλαίσθητη αντηρίδα, όλη η τοιχοδομία καλύφθηκε με σοβά, ενώ ακόμα και ο βυζαντινός Αθηναϊκός τρούλος επικαλύφθηκε με μαύρα φύλλα μόλυβδου! Ταυτόχρονα, κατασκευάσθηκε και το σημερινό ξύλινο τέμπλο, τοποθετημένο γύρω στα 50 εκατοστά πιο δυτικά σε σχέση με το αρχικό, με συνέπεια οι δύο ανατολικοί κίονες του ναού να βρίσκονται μέσα στο Ιερό Βήμα. Οι οικοδόμοι της εποχής θεώρησαν αναγκαίο για την καλύτερη στήριξη της εκκλησίας την προσθήκη δύο επιπλέον κιόνων πλάι στους προϋπάρχοντες. Τότε ήταν που ήχησε για πρώτη φορά μετά από τα 400 περίπου χρόνια σκλαβιάς, ο ήχος της καμπάνας στην ελεύθερη πλέον Αθήνα, από το καμπαναριό του Αγίου Νικολάου. Η ιστορική αυτή καμπάνα βρίσκεται σήμερα κρεμάμενη εντός του Ιερού ναού.

Ευτυχώς κατά τα έτη 1979-1980 μ.Χ. η Αρχαιολογική υπηρεσία πραγματοποίησε εργασίες συντηρήσεως και αναδείξεως του βυζαντινού αυτού μνημείου της Αθήνας και επανάφερε το ναό στην αρχική του μορφή κατά το μέτρο του δυνατού. Τότε αποκαλύφθηκαν αρκετά βυζαντινά στοιχεία του ναού, όπως ο τρούλος, η οροφή και η βόρεια πλευρά του. Συγκεκριμένα, κατά τις εργασίες απομακρύνσεως των φύλλων του τρούλου και στερέωσης του αποκαλύφθηκε σε ένα κιονίσκο του τρούλου, εγχάρακτη επικλητική επιγραφή μέλους της οικογένειας Ραγκαβά. Η επιγραφή αυτή συνέδεσε την παλαιά προφορική αθηναϊκή παράδοση πλέον και με ιστορικά στοιχεία, ότι ο ναός ανεγέρθη από την βυζαντινή οικογένεια «Ραγκαβά». 

Τέλος πρέπει να αναφερθεί ότι παλαιός αγιογραφικός διάκοσμος δεν σώζεται. Οι υπάρχουσες δυτικής τεχνοτροπίας τοιχογραφίες είναι της εποχής του Όθωνα, ενώ το δωδεκάορτο του τέμπλου του παρεκκλησίου της Αγίας Παρασκευής είναι και αυτό του 19ου αιώνα μ.Χ.

Άγιος Νικόλαος Ραγκαβά

Πηγές:

1. Βυζαντινές εκκλησίες της Αθήνας. Σοφία Ν. Σφυρόερα. Εκδόσεις Πεδίο αποκλειστικά για την εφημερίδα "Κιβωτός της Ορθοδοξίας"

2. Βυζαντικός Περίπατος στην Αθήνα μας (www.byzantineathens.com)

3. Η Μηχανή του Χρόνου (https://www.mixanitouxronou.gr/i-vyzantini-ekklisia-sta-anafiotika-opoy-ichise-i-kampana-tis-apeleytherosis-giati-fylassotan-se-krypti-gia-polloys-aiones/)

Ξενάγηση στις Βυζαντινές Εκκλησίες του Ιστορικού Κέντρου της Αθήνας Μέρος 1: Σωτήρα ή Σώτειρα του Λυκοδήμου

Το Σάββατο 21 Δεκεμβρίου, πραγματοποιήθηκε με επιτυχία η εκδρομή του συλλόγου, σε ορισμένες από τις βυζαντινές εκκλησίες του ιστορικού κέντρου.

Κείμενο-Επιμέλεια: Ιωάννης Σ. Χρυσικόπουλος

Ξεκινήσαμε από την εκκλησία της Αγίας Τριάδος, γνωστή ως Ρώσικη Εκκλησία. 

Στην συμβολή της οδού Φιλελλήνων και Αμαλίας χωμένη μέσα στα ψηλά κτίρια, μια διαφορετική εκκλησία κάνει αισθητή την παρουσία της μέσα στην πολύβουη Αθήνα. Είναι η Αγία Τριάδα, ή αποκαλούμενη Ρώσικη Εκκλησία με προσανατολισμό βορειοανατολικό, που ανήκει στο λεγόμενο οκταγωνικό τύπο του βυζαντινού ρυθμού.

Ο ναός αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα Βυζαντινά μνημεία του 11ου μ.Χ. αιώνα γενικότερα.

Η αρχαιολογική σκαπάνη έδειξε ότι επί αρχαιότητος στο σημείο αυτό υπήρχε ιερό αφιερωμένο στον Λύκειο Απόλλωνα. 

Επί της αυτοκρατορίας του Αδριανού (117 - 138 μ.Χ.), λειτουργούσε εκεί ρωμαϊκό λουτρό, το λεγόμενο βαλανείον. Η υδροδότηση του λουτρού γινόταν από έναν παραπόταμο του ποταμού Ηριδανού. 

Επί Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, την εποχή που τον αυτοκρατορικό θρόνο κατείχε η Ειρήνη η Αθηναία (780-802 μ.Χ.), επί του παλιού Βαλανείου ανεγέρθη μια μικρή χριστιανική εκκλησία. 

Αργότερα, κάπου τον 11ο αιώνα μ. Χ., δηλαδή 1015-1031 οικοδομήθηκε το γυναικείο Μοναστήρι, της Παναγίας Σωτήρας του Λυκοδήμου, στην ίδια θέση. Η Ρώσικη εκκλησία, όπως την γνωρίζουμε σήμερα, αποτελούσε το καθολικό του μοναστηριού αυτού.

Κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας (1204 μ.Χ. και εντεύθεν), η μονή πέρασε στα χέρια Λατίνων και κατοικήθηκε από βενέδικτους μοναχούς.

Το 1669 μ.Χ. περιήλθε και πάλι στον έλεγχο των Ορθοδόξων και λειτούργησε ως ανδρική Μονή.

Το 1687 μ.Χ. κατά την πολιορκία της πόλεως των Αθηνών από τους Ενετούς του Μοροζίνη, ο ναός υπέστη σοβαρές ζημιές από τους κανονιοβολισμούς. 

Το 1701 μ.Χ. ισχυρός σεισμός δεν κατάφερε να πλήξει την εκκλησία, παρά μόνο τα κελιά του μοναστηριού, που ανακατασκευάστηκαν άμεσα.

Το 1778 μ.Χ. η Μονή σταματάει να υφίσταται, καθώς ο βάναυσος Οθωμανός διοικητής της Αθήνας του 18ο αιώνος, Χατζή Αλή ή Χασεκής δίνει εντολή να κατεδαφιστεί πλήρως το σύνολο των κτιριακών εγκαταστάσεων της Μονής, πλην του καθολικού της. Ο λόγος της κατεδαφίσεως ήταν η χρησιμοποίηση των υλικών για την κατασκευή τείχους προστασίας της Αθήνας. Ο ναός εν συνεχεία γίνεται μετόχι της Μονής Καισαριανής.

Το 1827 μ.Χ. ο ναός πλήττεται εκ νέου κατά την διάρκεια της ελληνικής επαναστάσεως, δεχόμενος κανονιοβολισμούς από την έγκλειστη τουρκική δύναμη της Ακροπόλεως. Σχεδόν ολόκληρη η βορειοανατολική πλευρά, καθώς και μεγάλο τμήμα του τρούλου κατέρρευσαν τότε. Παρά ταύτα, το υπόλοιπο κτίριο με το μεσαιωνικό του τέμπλο διατηρήθηκε σε καλή κατάσταση.

Το 1847 μ.Χ. ο Ρώσος πρεσβευτής της Αθήνας ζήτησε από την ελληνική κυβέρνηση την παραχώρηση του ιερού ναού, προκειμένου να καλύψει τις λατρευτικές ανάγκες της ρωσικής παροικίας στη χώρα μας. Η αρχική σκέψη ήταν η πλήρης κατεδάφιση του ναού του Λυκοδήμου και η ανέγερση ενός νέου στη θέση του. Ευτυχώς, με την μεσολάβηση του αρχιμανδρίτη και καθηγητή της Ακαδημίας του Κιέβου Αντωνίνου, επικράτησε τελικά άποψη της αναστηλώσεως του και οι εργασίες άρχισαν άμεσα μέσα στο 1850.

Το 1855 μ.Χ. μετά από πολλές παύσεις, ολοκληρώνεται το έργο υπό την επίβλεψη των αρχιτεκτόνων Ιβάν Στρομ (Ρωσία), Τ. Βλασσοπούλου (Ελλάδα) και Φρ. Μπουλανζέ (Γαλλία). Κατά τις σωστικές εργασίες κρίθηκε απαραίτητο το κλείσιμο, εν όλω ή εν μέρει, όλων των εξωτερικών ανοιγμάτων και το κτίσιμο τοίχων στις τρεις πλευρές του κεντρικού τετραγώνου του ναού με σκοπό την υποστήριξη των μεγάλων τόξων, τα όποια έφεραν τον τρούλο. Αποτέλεσμα ήταν η συσκότιση του ναού, και η διάσπαση της ενότητάς του εσωτερικά. Κατά τα λοιπά, ο ναός στο σύνολό του αποκαταστάθηκε στην αρχική του μορφή με μεγάλη επιτυχία. Δυστυχώς όμως κατά τις εργασίες, αντικαταστάθηκε το παλαιό λίθινο τέμπλο από ένα καινούργιο μεγαλύτερου ύψους. Τότε ήταν που ανεγέρθη και το σημερινό καμπαναριό βυζαντινής μορφής.. Η Μόσχα επωμίστηκε ολόκληρο το κόστος των εργασιών, το οποίο ανήλθε τελικά σε 14.995 δραχμές. 

Έκτοτε οι Αθηναίοι συνηθίζουν να αποκαλούν το ναό «Ρωσική Εκκλησία».

Κατά την διάρκεια των έργων, εντοπίστηκε αρχαία δεξαμενή υδραγωγείου, πέντε μέτρα κάτω από το δάπεδο του ναού.

Το 1950 μ.Χ. κατά την διενέργεια εργασιών αποχετευτικού δικτύου στην ευρύτερη περιοχή, αποκαλύφθηκε πλησίον του ναού ένα ψηφιδωτό δάπεδο και δίπλα σε αυτό το νεκροταφείο του βυζαντινού Μοναστηριού.

Τέλος αξίζει να αναφερθεί ή ύπαρξη υπογείων στοών, που έχουν ως είσοδό ένα κλεισμένο με κιγκλιδώματα φρέαρ στο πλάι της εκκλησίας.

Ή Σωτήρα του Λυκοδήμου αποτελεί το αρχαιότερο και το πιστότερο αντίγραφο μικρότερων κατά ¼ διαστάσεων του καθολικού τής μονής του Όσιου Λουκά στην Βοιωτία. 

Η κουφική διακόσμηση (διακοσμητικά στοιχεία που μιμούνται την παλαιά αραβική γραφή στην οποία γράφτηκε για πρώτη φορά το Κοράνι, στην πόλη Κούφα του σημερινού Ιράκ) είναι εμφυτευμένη στους τοίχους, σε μικρές κεραμικές πλάκες.

Το κωδωνοστάσιο ανεγέρθη το 1845 μ.Χ. από τον Τσάρο Αλέξανδρο τον Β΄ της Ρωσίας κατά τα πρότυπα των βυζαντινών καμπαναριών. Για την καλύτερη ενοποίησή καμπαναριού με το ναό προστέθηκε γύρω από αυτό κουφική ζωφόρος αντίστοιχης της εκκλησίας.

Αγία Τριάδα (Σώτειρα του Λυκοδήμου)

Πηγές:

1. Βυζαντινές εκκλησίες της Αθήνας. Σοφία Ν. Σφυρόερα. Εκδόσεις Πεδίο αποκλειστικά για την εφημερίδα "Κιβωτός της Ορθοδοξίας"

2. Βυζαντικός Περίπατος στην Αθήνα μας (www.byzantineathens.com)

3. Ιερά Αρχιεπισκοπή Αθηνών (https://www.iaath.gr/index.php/istoria/mnimiakoi-naoi/72-2021-03-16-19-47-17/421-2021-03-16-19-47-49)